ĐỒI MỒI VÀ ĐIỀU TRỊ

Có đến 90% bệnh nhân lớn tuổi bắt đầu xuất hiên một hoặc nhiều đốm đồi mồi mà ánh nắng mặt trời là nguyên nhân chính. Sự tiếp xúc cấp hay mãn này tạo ra những tổn thương dạng chấm màu nâu thường có đường kính 1cm. Các đốm lão hóa thường phổ biến ở nam giới hơn nữ giới, nhưng ngược với tàn nhang, được báo cáo là phổ biến ở nữ giới hơn. Vùng mặt và mặt lưng của bàn tay là những vùng thường bị ảnh hưởng nhiều nhất. Những tổn thương này hiếm khi xuất hiện ở người trẻ dưới 50 tuổi và do đó tình trạng này còn được gọi là “đốm lão hóa”, tuy nhiên mặt trời lại là yếu tố gây bệnh chính chứ không phải chủ yếu do tuổi tác. Các tổn thương này không hình thành ở da đã được chống nắng, thậm chí ở người lớn tuổi. Các đốm đồi mồi, tàn nhang dạng ephelides (xuất hiện ở người da mỏng, trắng, do di truyền hay đi nắng, có thể mờ vào mùa đông) và dạng lentigines (xuất hiện ở da sẫm màu, đốm nâu đậm hơn ephelides và không mờ đi vào mùa đông) là các tổn thương gần giống nhau và rất khó phân biệt từng dạng về mặt lâm sàng. Nhìn chung, những tổn thương dạng này hình thành yếu tố nguy cơ đáng kể đối với các khối u ác tính và ung thư biểu mô tế bào đáy

Mô bệnh học

Các đốm đồi mồi có chứa các tế bào basaloid sắc tố xen kẽ với các tế bào melanin. Bên cạnh đó, chúng cũng có một lượng lớn các tế bào melanin, đã được chứng minh có khả năng gia tăng sản xuất melanin. Lượng melanin trong biểu bì ở các đốm đồi mồi vùng mặt được nhận thấy cao hơn 2,2 lần so với lượng melanin ở da bị tổn thương quang hóa. Các đốm đồi mồi có thể được phân biệt với tàn nhang về mặt mô học do chúng có hình thái lâm sàng khác nhau, đồng thời tàn nhang có lượng melanin bình thường hoặc thấp hơn. Có thể ngăn chặn sự phát triển của đồi mồi thông qua việc sử dụng các sản phẩm chống nắng và có biện pháp chống nắng hiệu quả. Một nghiên cứu cho thấy rằng việc sử dụng kem chống nắng giúp giảm sự xuất hiện của các đốm tàn nhang mà có liên quan đến gia tăng nguy cơ của các khối u ác tính.

Điều trị

Các đốm đồi mồi có thể được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau tùy thuộc vào sự thuận lợi cho bệnh nhân. Ví dụ, một số bệnh nhân có thể muốn điều trị với những phương pháp mà không mất nhiều thời gian hồi phục. Tất cả bệnh nhân nên được điều trị với phác đồ chống nắng tại nhà và kết hợp với các dạng retinoid bôi, các chất làm trắng tại chỗ và các acid hydroxy. Đối với những bệnh nhân mong muốn một kết quả nhanh chóng hơn và thấy rõ hiệu quả hơn, các phương pháp thay da hóa học với TCA, laser (QSwitch Ruby, Alexandrite, và Nd:Yag), mài mòn cục bộ và liệu pháp làm lạnh có thể được sử dụng. Khi điều trị cho một bệnh nhân bằng liệu pháp làm lạnh, không được điều trị với cường độ quá mức do có thể dẫn đến hình thành sẹo và giảm sắc tố.

Các tác nhân thay da hóa học như TCA, acid glycolic và các dạng kết hợp đã được sử dụng qua nhiều năm để điều trị các đốm đồi mồi. Mặc dù hiệu quả nhưng luôn đi kèm với cảm giác đau và nóng rát khi điều trị một vùng rộng lớn. Một phương pháp hiệu quả khác đã được phát triển bởi Hexel là sử dụng một công cụ siêu mài mòn để loại bỏ các đốm đồi mồi. 10 bệnh nhân nữ có đồi mồi ở lưng bàn tay đã được điều trị bằng phương pháp mài mòn cục bộ hoặc liệu pháp làm lạnh. Hơn 50% bệnh nhân được điều trị với liệu pháp làm lạnh tiếp tục xuất hiện tình trạng giảm sắc tố ở vùng điều trị 6 tháng sau điều trị, so với 11% bệnh nhân được điều trị bằng siêu mài mòn. Tỷ lệ tái phát các đốm lão hóa tương tự nhau ở cả hai phương pháp điều trị (55,5%). Trong một nghiên cứu so sánh khí nito lỏng với TCA 35% khi điều trị đồi mồi ở bàn tay trên 25 bệnh nhân, nhận thấy liệu pháp lạnh cải thiện 50% hoặc hơn so với sự cải thiện 47% khi điều trị với tác nhân thay da TCA. Trong nghiên cứu này, mặt dù hầu hết bệnh nhân tin rằng TCA có thời gian hồi phục nhanh hơn nhưng khí nito lỏng lại được đánh giá có hiệu quả rõ rệt hơn.

Điều trị bằng laser cũng được chứng minh là có hiệu quả đối với các đốm đồi mồi. Một nghiên cứu kiểm tra hiệu quả của laser Qswitched ruby trong điều trị đồi mồi đã chứng minh tỷ lệ đáp ứng là 70% sau 1 hoặc 2 lần điều trị. Laser Alexandrite 755nm, Q-switched Nd:YAG 532nm. Nd-YAG xung dài 532nm, Fraxel 1550nm và IPL đã được sử dụng trong điều trị đồi mồi và đạt được những hiệu quả đáng kể. Mặc dù các loại laser này rất hiệu quả đối với những tổn thương này nhưng bệnh nhân cần được cảnh báo trước vùng điều trị sẽ bị đỏ hoặc có vảy khoảng 7-10 ngày tùy thuộc vào loại laser được sử dụng. Tác dụng phụ thường gặp của điều trị laser là tình trạng thay đổi sắc tố sau viêm PIPA (Post Inflammatory Pigment Alteration). Một tác dụng phụ hiếm gặp đáng chú ý là chrysiasis – chứng đọng muối vàng mô sau điều trị với laser Q-switched ở những bệnh nhân trước đó đã điều trị với các hợp chất vàng đường uống hoặc ngoài đường uống. Do đó, khuyến cáo tất cả các bệnh nhân phải được sàng lọc xem có tiền sử điều trị với vàng trước đây hay không.

Các dạng kem bôi và các tác nhân làm trắng là những lựa chọn thay thế tốt cho các bệnh nhân không muốn trải qua các phương pháp điều trị cường độ mạnh. Các retinoid bôi (như tretinoin, tazaroten và adapalen) là những lựa chọn hiệu quả và có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với các tác nhân làm trắng khác như hydroquinon và acid azelaic. Các retinoid có khả năng làm gia tăng sự xâm nhập của các tác nhân làm trắng và các chất thay da hóa học để làm giảm sự sản sinh melanin. Tretinoin 0,01% kết hợp với 4-hydroxyanisole được chứng minh là hiệu quả trong điều trị các đốm đồi mồi. Ortonne và cộng sự đã báo cáo hiệu quả của dung dịch 4-hydroxyanisole 2% trong tretinoin 0,01% và kem chống nắng ở 406 bệnh nhân có đốm lão hóa trong 24 tuần, 325 bệnh nhân (88%) có sự mờ đi gần như hoàn toàn các tổn thương vùng mặt và 298 (81%) bệnh nhân cũng đạt được hiệu quả tương tự ở các tổn thương vùng cẳng tay. Trong một nghiên cứu khác, Kang và cộng sự đã điều trị cho 90 bệnh nhân có các đốm đồi mồi quang hóa bằng gel adapalene (0,1 hoặc 0,3%) và so sánh kết quả với giả dược của chúng, 1 tháng sau điều trị, những bệnh nhân cho thấy có sự sáng lên đáng kể các đốm đồi mồi của họ. Ngoài ra, việc sử dụng kem tazaroten 0,1% một lần/ ngày ở 562 bệnh nhân có lão hóa vùng mặt khoảng 24 tuần cho thấy sự cải thiện các đốm tàn nhang dạng lentigines và tình trạng tăng sắc tố đốm khi so với giả dược của nó. Điều trị này đã được tiếp tục với kem tazaroten 0,1% thêm 28 tuần và sự cải thiện tiếp tục được quan sát thấy. Do đó, điều quan trọng để thông tin cho bệnh nhân là có thể mất vài tháng để nhận thấy được kết quả làm mờ sắc tố khi sử dụng các retinoid tại chỗ. Cũng nên nhớ rằng những bệnh nhân có nhiều đốm lão hóa có nguy cơ gia tăng ung thư da. Tuy nhiên, không có bằng chứng hoặc lý luận để tin tưởng rằng việc điều trị thành công những tổn thương này giúp làm giảm nguy cơ ung thư. Do đó, bệnh nhân có số lượng các đốm đồi mồi đáng kể mà dù đã điều trị hay không điều trị cũng cần phải kiểm tra tầm soát thường xuyên ung thư da.