LASER VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SẮC TỐ: NHỮNG TỔN THƯƠNG LÀNH TÍNH

Mặc dù laser và các nguồn ánh sáng khác được sử dụng rộng rãi trong việc điều trị các tổn thương lành tính, kết quả lâm sàng lại khác nhau phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại tổn thương, loại da, thiết bị và kỹ năng thực hiện. Đồi mồi, tàn nhang, bớt Ota bẩm sinh hoặc bớt Nevi có thể cho kết quả rất tốt khi sử dụng liệu pháp laser. Các tổn thương khác như nám, bớt café và bớt nevi Becker cho hiệu quả kém hơn. Loại da cũng là một yếu tố quyết định quan trọng, người da trắng có nguy cơ biến chứng (chẳng hạn như tăng sắc tố dội ngược) thấp hơn so với những người da màu. Trong bài này sẽ đề cập đến vai trò của laser và các nguồn sáng khác trong điều trị các vấn đề sắc tố như sau:

• Những tình trạng đáp ứng tốt với laser
• Những tình trạng có thể sử dụng laser để điều trị

Những tình trạng đáp ứng tốt với laser

Tàn nhang, đồi mồi

Laser Q-switched có thể là có hiệu quả nhất trong điều trị tàn nhang và đồi mồi, đặc biệt là những bệnh nhân da trắng. Các nốt tàn nhang, đồi mồi có thể bị loại bỏ hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn sau thậm chí là một lần điều trị (Hình 1). Những nhược điểm chính của laser QS là thời gian phục hồi; đỏ và phù nề có thể kéo dài khoảng 1-2 ngày trong khi đó bong tróc da có thể kéo dài khoảng 1 tuần. Tăng sắc tố dội ngược có thể xảy ra ở những bệnh nhân có làn da sẫm màu hơn, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng nguy cơ ở những bệnh nhân có đồi mồi cao hơn là đối với những bệnh nhân có tàn nhang. Có nhiều loại laser QS được sử dụng bao gồm Nd:YAG (532 nm), Alexandrite (755 nm) và ruby (694 nm). Laser Nd:YAG gây tác dụng phụ xuất huyết cao hơn hai loại còn lại. Điểm kết thúc phải được xác định phù hợp tùy vào bệnh nhân da trắng hay da màu, spot-size nhỏ nên được sử dụng để tránh những tổn thương không cần thiết cho khu vực da xung quanh.

Để giảm thời gian phụ hồi và các biến chứng tiềm năng liên quan đến việc sử dụng laser QS, IPL đã được sử dụng và cho hiệu quả cao đặc biệt là khi bệnh nhân cũng có nhu cầu cải thiện những cấu trúc khác của làn da như kích thước lỗ chân lông, giãn mạch máu. Không giống như laser, có bước sóng cố định, IPL bao gồm một quang phổ rộng, có thể tác động vào những thành phần khác nhau của da liên quan đến lão hóa. IPL đặc biệt thích hợp cho những bệnh nhân da trắng với những nốt tàn nhang sâu và đậm màu, nhóm bệnh nhân này có sự tương phản cao giữa vùng da bình thường và vùng da có vấn đề – điều đó đảm bảo an toàn, đặc biệt đối với nguồn sáng có sự chọn lọc tương đối thấp như IPL (hình 2). Spot size lơn của IPL cũng là một lợi thế đặc biệt để nó có thể được sử dụng điều trị trên một vùng da rộng. Vì IPL có tính đặc hiệu thấp nên đôi khi cần kết hợp với phương pháp khác để có thể điều trị được hiệu quả hơn. Thời gian hồi phục của IPL khá ngắn nên cũng là một ưu điểm đặc biệt với những bệnh nhân không thể chấp nhận được thời gian nghỉ dưỡng chờ phục hồi. Có nhiều thiết bị IPL trên thị trường với những kết quả lâm sàng khác nhau. Ban đỏ và tối màu là dấu hiệu kết thúc cho những xung IPL ngắn (2ms). Tuy nhiên, đối với những xung IPL dài hơn (40ms) các triệu chứng trên có thể xảy ra sau đó (ngày hôm sau), đặc biệt đối với những bệnh nhân da màu. Đối với trường hợp như vậy, cần dựa vào phản ứng chủ quan của bệnh nhân (như mức độ đau) sẽ thích hợp hơn.

Hình 1: Trị liệu bằng Nd:YAG Q- Switch

Hình 2: Trị liệu bằng IPL

Đối với những bệnh nhân da màu, có ít sự tương phản giữa màu da bình thường với những nốt tàn nhang, đồi mồi, điều đó cũng đồng nghĩa với việc nguy cơ gây mất sắc tố hoặc tăng sắc tố rất dễ xảy ra. Giải pháp tốt nhất là dùng những loại laser có spot size nhỏ tránh những tổn thương cho những vùng da bình thường xung quanh. Ngoài laser QS, những loại laser xung dài cũng được sử dụng để điều trị tình trạng này. Chúng đặc biệt hiệu quả với những bệnh nhân da màu; các nghiên cứu đã chỉ ra nguy cơ gây tăng sắc tố của những loại laser này thấp hơn laser QS ở nhóm bệnh nhân này. Ngoài ra nó cũng làm giảm thời gian phục hồi nhưng đòi hỏi nhiều liệu trình điều trị để đạt được mức độ loại bỏ hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn tình trạng trên. Nhiều loại laser xung dài được sử dụng để xóa tàn nhang, đồi mồi bao gồm laser Nd:YAG 532nm, PDL 595 nm, laser Ruby, laser Alex. Điểm dừng là lúc các nốt trên đổi màu đậm hơn. Ban đỏ có thể xảy ra, đặc biệt là với các loại laser tác động lên mạch máu như Nd:YAG 532 nm hoặc PDL 595 nm. Cách làm giảm sự tổn thương mạch máu là sử dụng tay cầm có mặt kính để tiếp xúc với da.

Bớt Ota

Bớt Ota là tình trạng da xuất hiện những đốm sắc tố sẫm màu, thường ánh xanh hoặc nâu. Các đốm sắc tố này có thể gây biến dạng đáng kể và chủ yếu ảnh hưởng đến da cũng như màng nhầy của nhánh thứ nhất, thứ hai trong các dây thần kinh sinh ba. Về mặt mô học, đây là tình trạng các tế bào sắc tố lạc vị trí ở lớp trung bì. Tình trạng này thường xuất hiện ở người Châu Á ảnh hưởng đến khoảng 0,6% dân số. Laser ruby Q-Switch, Alex Q-Switch, Nd:YAG 1064 nm Q-Switch đều cho kết quả tốt khi dùng để điều trị tình trạng này. Kết quả điều trị có thể quan sát thấy sau từ 3 lần điều trị trở lên. Điểm kết thúc được quan sát là mất sắc tố ngay lập tức đối với laser ruby Q-switch và Alex Q-switch và kèm theo rỉ máu đối với Nd:YAG 1064nm Q-switch. Khoảng thời gian điều trị ban đầu nên là 6-8 tuần và kết thúc điều trị khi thấy cải thiện rõ ràng.

Laser ruby Q-switch đòi hỏi số lần trị liệu thấp nhất nhưng có nguy cơ tăng sắc tố cao. Ngoài tăng sắc tố, có những tác dụng phụ tiềm năng khác bao gồm ban đỏ, thay đổi kết cấu và tái sắc tố có thể xảy ra từ 0,6-1,2% số lượng bệnh nhân.

Số lần điều trị đã được chứng minh là có liên quan đến một số yếu tố bao gồm tuổi (thường bệnh nhân trẻ tuổi cần số lần điều trị ít hơn). Bớt xung quanh khu vực mắt hay không cũng ảnh hưởng đến số liệu trình. Gần đây, một nghiên cứu trên 10 bệnh nhân có bớt Ota được điều trị bằng laser alex QS có thiết bị nén và không có. Kết quả cho thấy loại có thiết bị nén có nguy cơ xuất huyết và rối loạn sắc tố xảy ra thấp hơn nhưng hiệu quả thì không thấy có sự khác biệt. Sử dụng tay cầm có phiến kính sẽ giúp làm rỗng mạch máu tại chỗ từ đó hạn chế được tổn thương của laser lên mạch máu.

Trẻ hóa da bằng laser fractional gần đây đã được ghi nhận là có hiệu quả trong việc điều trị bớt Ota ở những bệnh nhân không đáp ứng với điều trị bằng laser Nd:YAG 1,064 nm QS.

Bớt Hori

Bớt Hori là hiện tượng tăng sắc tố thường thấy ở người Châu Á và ảnh hưởng đến khoảng 0,8% dân số. Bớt Hori thường có màu xanh hoặc xám ở khu vực má và có tính đối xứng. Tuy nhiên, bớt Hori cũng có thể xuất hiện ở trán và mắt. Phân tích mô học cho thấy các tế bào sắc tố phân tán trong khu vực lớp nhú và lớp giữa của trung bì.

Trái ngược với bớt Ota, các sắc tố trong trường hợp bớt Hori có thể xuất hiện muộn và không ảnh hưởng đến niêm mạc. Nám và bớt Hori có thể xuất hiện ở cùng một bệnh nhân. Cũng như bớt Ota, laser Q-wsitch có hiệu quả trong việc điều trị. Laser ruby QS, alex QS, Nd:YAG 1.064 nm QS cho thấy hiệu quả cải thiện từ 7% đến 73%, trong đó laser ruby QS có nguy cơ tăng sắc tố dội ngược thấp hơn những loại còn lại. Kết hợp các loại laser trong điều trị cho kết quả cao hơn. Một nghiên cứu đã sử dụng laser QS Nd:YAG 532 nm cùng với laser QS Nd:YAG 1.064 nm cho kết quả tốt hơn sử dụng đơn lẻ. Một nghiên cứu khác cho thấy khi sử dụng một loại laser gây bong tróc để loại bỏ lớp biểu bì sẽ giúp các tia laser ruby QS sau đó xuyên sâu hơn khi so sánh với điều trị bằng laser ruby QS đơn thuần.

 Bớt Nevi

Việc sử dụng laser để điều trị bớt Nevi vẫn còn đang tranh cãi, mối quan tâm chính liên quan đến sử dụng laser điều trị bớt Nevi chính là tiềm năng trong việc phát hiện khối u sau đó. Thật vậy, đã có những báo cáo về kết quả mô học không điển hình được công bố khi nghiên cứu trên những bệnh nhân có bớt Nevi điều trị bằng laser carbon dioxide cũng như laser dùng để triệt lông. Theo ý kiến của tác giả, sự khác biệt về chủng tộc cần được xem xét vì tỷ lệ mắc các khối u ác tính khác nhau giữa các nhóm dân tộc khác nhau. Ở người Châu Á, tỷ lệ ung thư da chỉ khoảng 0.2 đến 2.2 trên 100.000 thấp hơn so với những người da trắng. Hơn nữa, hầu hết ung thư gặp ở người da màu thường xuất hiện ở những vùng da không tiếp xác với ánh sáng mặt trời như lòng bàn tay, lòng bàn chân, móng và bề mặt niêm mạc. Kết quả là, dùng laser để điều trị bớt Nevi phổ biến ở làn da Châu Á.

Nhiều loại laser điều trị sắc tố được sử dụng để loại bỏ các bớt Nevi. Điều trị bớt Nevi bằng laser ruby QS cho thấy kết quả cải thiện đến 76% sau 8 lần điều trị. Sử dụng laser ruby QS ngay sau đó hoặc sau 2 tuần sử dụng laser ruby bình thường cho cải thiện 52%. Quan sát mô học ngắn hạn và lâu dài cho thấy những vết sẹo li ti đường kính khoảng 1 mm. Để có kết quả tốt hơn các nhà nghiên cứu sử dụng laser ruby bình thường để loại bỏ lớp biểu bì sau đó là laser ruby QS. Cách này giúp cho các tia laser dễ xuyên sâu vào da nâng cao hiệu quả lâm sàng.