RETINOID TRONG CHĂM SÓC DA

Tretinoin hay trans-retinoic acid (hoạt chất sử dụng trong các sản phẩm rất phổ biến như Retin A và Renova) là một trong số rất ít các thành phần có hiệu ứng trẻ hóa da đã được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu quy mô. Tretinoin hoạt động bằng cách tác động lên các phân tử trong tế bào da gọi là thụ thể retinoid từ đó ảnh hưởng đến nhiều quá trình bên trong da bao gồm tăng trưởng và biệt hóa tế bào, tổng hợp và phân hủy protein (bao gồm collagen và elastin), sản sinh dầu nhờn và thậm chí có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ tế bào.

Tuy nhiên, tretinoin không phải là hợp chất duy nhất có khả năng kích hoạt các thụ thể retinoid. Thực tế, một số tác nhân liên quan nhưng có cấu trúc riêng biệt (gọi chung là các retinoid) có thể đạt được điều này. Sự thành công của tretinoin trong ngành da liễu và chăm sóc sắc đẹp đã thúc đẩy các nhà nghiên cứu tiến hành xem xét các retinoid khác về khả năng ứng dụng điều trị các tình trạng về da khác nhau như nếp nhăn, mụn hay các đốm sắc tố lão hóa.

Tại sao phải lãng phí thời gian và tiền bạc cho việc nghiên cứu các retinoid khác trong khi đã có thể sử dụng hiệu quả tretinoin? Đây có phải chỉ là vấn đề tương tự như thuốc generic mà các nhà sản xuất dược phẩm thường cố gắng sản xuất tương tự như thuốc gốc? Câu trả lời là không. Các loại thuốc generic không có ý nghĩa cần thiết khi thuốc gốc đã chọn lọc rất hiệu quả mục tiêu tác động chẳng hạn như thụ thể hay enzyme và hơn nữa rất an toàn. Trong trường hợp như vậy, việc tạo ra nhiều loại thuốc có cơ chế tác động tương tự mang lại nhiều lợi ích cho nhà sản xuất hơn là người tiêu dùng. Ví dụ, omeprazole (Prilosec) – một hoạt chất ức chế tiết acid rất thành công – đã được các nhà sản xuất khác áp dụng cơ chế giống hoàn toàn để sản xuất các loại thuốc khác (Prevacid, Aciphex, Nexium,.v.v…).

Trường hợp của tretioin thì khác và do 2 nguyên nhân sau. Thứ nhất, có khá nhiều dạng thụ thể retinoid khác nhau và mỗi loại ảnh hưởng đế một quá trình khác nhau trong tế bào. Một số retinoid tác động tương đối khó khăn lên một (hay một vài) loại thụ thể hơn so với các thụ thể thác. Do vậy, hiệu ứng tác động thực sự của retinoid trên tế bào có thể rất đa dạng từ retinoid này sang retinoid khác. Thứ hai, tretioin đôi khi gây ra một số tác dụng phụ nghiêm trọng, chẳng hạn như khô da và kích ứng, do vậy việc tìm kiếm các hoạt chất tương tự là có ý nghĩa. Mục đích của các nghiên cứu retinoid trong da liễu là để tìm ra các retinoid an toàn hơn tretinoin và / hoặc hiệu quả hơn trong việc trẻ hóa da, điều trị mụn và các vấn đề về da khác.

Cho đến nay, dù không đáng kể nhưng việc nghiên cứu đã có một số bước tiến nhất định. Chỉ có 2 retinoid mới là tazarotene (Tazorac) và adapalene (Differin) đã nhận được sự chấp nhận rộng rãi trên lâm sàng. Dựa trên một số nghiên cứu, tazarotene tỏ ra có hiệu quả ít nhất là bằng với tretinoin trong việc cải thiện nếp nhăn. Hơn nữa, theo một nghiên cứu thì 0.1% tazarotene làm giảm nếp nhăn nhanh và đáng kể hơn 0.05% tretinoin trong thời gian 24 tuần. Tác dụng phụ của hai hoạt chất này là tương tự nhau, ngoài việc tazarotene có khả năng dễ gây nóng rát da hơn trong tuần đầu tiên (sau thời gian này thì không). Nghiên cứu này sẽ hữu ích hơn nếu được tiến hành kéo dài hơn và so sánh với cả nồng độ 0.1% tretinoin. Các nghiên cứu sâu hơn cần được thực hiện để xác định xem liệu tarazotene có thể có hiệu quả chống nhăn tốt hơn so với tretitnoin trong thời gian dài hay không. Adapalene (Differin) là một retinoid mới đã được sử dụng rất rộng rãi để thay thế cho tretinoin trong điều trị mụn, chủ yếu vì nó ít gây kích ứng hơn. Dù adapalene có các đặc tính chống nhăn khá rõ ràng, nó vẫn cần được nghiên cứu kỹ hơn để xác định hiệu lực có tốt như tretinoin hay tazarotene hay không.

Một retinoid đáng chú ý khác là isotretinoin, có cấu trúc khá giống nhưng không phải là tretinoin. Isotretinoin đường uống (Accutane) đã được sử dụng cho việc điều trị mụn trong nhiều thập kỷ. Hiệu quả của nó rất tốt tuy nhiên có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng, do vậy thường chỉ được chỉ định giới hạn cho các trường hợp mụn trứng cá nang nặng. Nghiên cứu gần đây cho thấy isotretinoin dùng ngoài có thể hữu ích cho cả việc điều trị mụn và trẻ hóa da. Isotretinoin thoa ngoài da có ít tác dụng phụ hơn rất nhiều so với dạng uống và thậm chí có thể ít gây kích ứng hơn so với tretinoin dùng ngoài. Trong một nghiên cứu nhỏ trên người, isotretinoin thoa ngoài da đã tỏ ra hiệu quả tương đối ngang bằng so với tretinoin trong điều trị mụn tuy nhiên ít gây kích ứng da hơn (chế phẩm sử dụng cho mỗi tác nhân là dạng gel 0.05%). Một nghiên cứu khác cho thấy isotretinoin 0.05% dùng ngoài da (kèm với chống nắng) cải thiện được tình trạng rãnh nhăn và nếp nhăn sau 6 tháng. Nhiều nghiên cứu hơn cần được thực hiện để đánh giá thêm về lợi ích cũng như nguy cơ của isotretinoin dùng ngoài da so với các retinoid khác. Cụ thể, việc so sánh hiệu lực của isotretinoin và tretinoin dùng ngoài trong việc trẻ hóa da sẽ rất hữu ích.

Nói về vitamin A, một số chuyên gia (thường không phải là nhà khoa học) xem các dạng của vitamin A (retinol, retinaldehyd, retinoic acid,.v.v…) thuộc nhóm các retinoid. Tuy nhiên về mặt sinh lý học, vitamin A không phải là một retinoid bởi nó không tương tác trực tiếp với các thụ thể retinoid. Các tế bào trước tiên phải chuyển vitamin A thành acid retinoic. Tỷ lệ của sự chuyển đổi này khá thấp và rất khác nhau ở từng cá thể. Điều này có ý nghĩa như thế nào trong thực hành điều trị? Các công thức hàm lượng vitamin A thấp thường không hiệu quả bởi không đủ lượng vitamin A để có thể chuyển thành nồng độ retinoid hữu hiệu. Các chế phẩm vitamin A ổn định, tiềm lực cao có thể mang lại hiệu quả, tuy nhiên do sự khác nhau về tỷ lệ chuyển đổi ở mỗi cá thể, kết quả đạt được không ổn định so với các retinoid thực sự. Các dẫn xuất mới của vitamin A đang được kết hợp khá tốt về tính hiệu quả, sự ổn định cũng như tác dụng phụ, chẳng hạn như retinyl retinoate, đang được phát triển tuy nhiên vẫn cần phải được kiểm chứng nhiều hơn. Đối với những trường hợp không thể dung nạp được hoặc không đủ điều kiện tài chính để sử dụng retinoid, công thức vitamin A hữu hiệu có lẽ là một lựa chọn đáng để thử. Dù sao đi nữa, retinoid vẫn tỏ ra hiệu quả hơn.

Kết luận

Đến thời điểm hiện tại, tretinoin vẫn là một retinoid nổi trội trong việc chống lại các nếp nhăn trên da. Tuy nhiên, do sự khác nhau về cơ địa ở mỗi cá thể, một số người có thể đạt được các kết quả tốt hơn với các retinoid khác. Việc dõi theo các nghiên cứu chuyên sâu về retinoid có ý nghĩa rất cần thiết để việc sử dụng luôn đạt được hiệu quả tốt nhất. Bên cạnh đó, không được quên rằng retinoid vẫn có mặt trái của nó. Việc sử dụng quá mức hay sử dụng không đúng cách đều có thể dẫn đến kích ứng da, khô da mãn tính và các vấn đề khác, từ đó làm cho tình trạng của da trở nên tệ hơn so với trước khi điều trị.