THAY DA HÓA HỌC
Giới thiệu
Trong khi những ứng dụng thẩm mỹ của Laser ngày càng phổ biến và được các bác sĩ ưa chuộng, phương pháp thay da hóa học vẫn được xem là một trong những liệu pháp điều trị về da hiệu quả với chi phí hợp lý. Phương pháp sử dụng tác động gây bong tóc của các hoạt chất hóa học lên lớp da bề mặt biểu bì, trung bì. Chỉ định điều trị đối của phươn pháp thay da hóa học tương tự như với phương pháp Laser bóc tách bề mặt: lão hóa quang hóa, nhăn da, rối loạn sắc tố da, tăng sắc tố sau viêm, sẹo bề mặt, mụn trứng cá. Ngoài ra, thay da hóa học đẩy nhanh quá trình làm lành vết thương, tăng sinh biểu bì, kích thích hoạt động nguyên bào sợi tăng cường tổng hợp collagen, cải thiện tổng thể độ đàn hồi và độ săn chắc của da.
Thăm khám da tiền điều trị
Bác sĩ tiến hành phân tích hình ảnh cấu trúc da, cấu tạo giải phẩu từng loại da. Thay da hóa học có thể tiến hành trên toàn khuôn mặt hoặc một vùng da nhất định. Bệnh nhân cần cung cấp những thông tin về các phương pháp điều trị đã từng áp dụng, có tiền sử hóa trị, xạ trị, nhiễm virut herpes simplex,..Hầu như không có chống chỉ định tuyệt đối với thay da hóa học nhưng bác sĩ nên cân nhắc và theo dõi kỹ những trường hợp rối loạn mô liên kết, sẹo lồi, herpes simplex thể đang hoạt động. Bệnh nhân tim mạch và rối loạn chức năng thận không nên sử dụng phenol. Phân loại da theo tiêu chuẩn Glogau và Fitzpatrick giúp lựa chọn tác nhân thay da.
Phương pháp thay da hóa học được phân loại dựa trên độ sâu và mức độ tổn thương của hoạt chất hóa học trên da.
Thay da nông: khi hoạt chất chỉ tác động ở lớp biểu bì thường được áp dụng trong điều trị tăng sắc tố sau viêm và cải thiện những nếp nhăn li ti.
Thay da nông và sâu: hoạt chất thấm đến trung bì hoặc lớp nhú để gây ra tác dụng áp dụng trong tình trạng lão hóa da, nếp nhăn sâu, nám trung bì,…
Thuốc khuyên dùng:
Sau điều trị, bệnh nhân thường được chỉ định ciprofloxacin 500 mg/ngày 2 lần kéo dài 7 ngày, valacyclovir 500 mg/ngày 2 lần kéo dài 10 ngày, có thể sử dụng thuốc giảm đau. Kháng sinh và thuốc kháng virut được chỉ định 2 ngày trước khi điều trị. Thay da nông và thay da trung bịnh không cần sử dụng thuốc tê tiêm tĩnh mạch, nhưng với thay da sâu, bác sĩ có thể cân nhắc. Thay da nông không cần sử dụng thêm bất cứ phương pháp giảm đau nào. Thay da trung bình có thể sử dụng thuốc giảm đau cục bộ kết hợp 10 mg diazepam. Lưu ý: thuốc giảm đau dạng cream gây cản trở quá trình thấm sâu của hoạt chất.
Kỹ thuật
Thay da trung bình
Sự kết hợp của dung dịch Jessner và trichloroacetic acid (TCA) 35% có tác dụng cải thiện các nếp nhăn với độ sâu trung bình. Sự kết hợp này phù hợp với những người thuộc phân loại Fitzpatrick tuýp IV. Quá trình diễn ra như sau:
Bệnh nhân được rửa mặt, đánh dấu vị trí cần điều trị. Thoa 1 – 2 lớp dung dịch Jessner, đợi khoảng 1 phút sau khi hiện tượng frosting cấp độ I xảy ra. Sau đó thoa TCA 35% theo cách tương tự. Điểm dừng khi hiện tượng frosting cấp độ II xảy ra sau vài phút. Dấu hiệu như sau: có sự xuất hiện của những tinh thể li ti trắng đục kèm với da đỏ ửng nhẹ. Lưu ý: da sẽ chuyển từ ửng đỏ nhẹ sang trắng do frosting rồi lại ửng đỏ. Đây chính là dấu hiệu nhận biết của điểm dừng.
Khoảng 1 tuần sau khi điều trị, da vẫn còn dấu hiệu đỏ nhẹ, quá trình chữa lành và tái cấu trúc làn da vẫn đang diễn ra. Trợ lý bác sĩ có thể sử dụng các thiết bị làm mát vùng mặt (không gây ra gió) để giảm cảm giác nóng rát cho bệnh nhân.
Dung dịch thay da nên áp dụng lên cả vùng da cằm dưới (vùng da hướng vào cổ) một khoảng 1-2 cm để tránh gây sự khác biệt giữa các vùng da. Túi đá lạnh vô trùng có thể sử dụng để giảm đau rát tại chổ cho bệnh nhân.
Thay da sâu
Thay da sâu với TCA 50% hoặc cao hơn. Thay da sâu với phenol trên diện rộng có thể gây độc vì vậy cần thực hiện dưới sự kiểm định và giám sát chặt chẽ của bác sĩ. Phương pháp tiến hành như sau:
Phương pháp Baker–Gordon (thay da với phenol) được chỉ định đối với những trường hợp lão hóa rõ, nếp nhăn sâu,…nhưng không được áp dụng trên toàn khuôn mặt. Kỹ thuật thay da cục bộ tương tự như đã hướng dẫn ở trên. Nhưng điểm dừng là hiện tượng frosting độ III với dấu hiệu nhận biết như những tinh thể màu trắng rõ trên một nền da không đỏ.
Đối với thay da toàn mặt với phenol, bệnh nhân cần được truyền dịch tĩnh mạch để pha loãng và tăng quá trình đào thải phenol. Các thiết bị trợ tim cũng cần được chuẩn bị sẵn.
Những trường hợp sẹo mụn sâu có thể sử dụng TCA 100% tại vị trí sẹo. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với những người có da tối màu. Một thiết bị chấm TCA 100% bằng gỗ đầu nhọn đặt vào vị trí sẹo sâu. Hiện tượng frosting xảy ra sau khoảng 10s. Tương tự như hiệu ứng nhiệt chọn lọc của Laser, phương pháp thay da với TCA 100% tạo điều kiện cho vùng mô xung quanh tái tạo và chữa lành, kích thích hình thành collagen. Liệu trình điều trị từ 4 đến 6 lần trong vòng 4 đến 6 tuần sẽ đem lại kết quả rõ rệt. Thuốc mỡ có thể được sử dụng để hỗ trợ quá trình làm lành vết thương và giảm cảm giác khó chịu cho bệnh nhân.
Chăm sóc sau điều trị
Thay da nông: Cetaphil dạng lotion nên được sử dụng ngay sau điều trị và kéo dài từ 5 đến 7 ngày sau đó. Bệnh nhân có thể rửa mặt với sữa rửa mặt dịu nhẹ (không tạo bọt), ngày 2 lần. Bệnh nhân sẽ gặp phải hiện tượng bong tróc và đỏ da trong quá trình chữa lành sau điều trị. Quá trình diễn ra trong khoảng 3-6 ngày đầu cho lớp biểu bì và 7–10 ngày ở lớp trung bì.
Thay da vừa: Aquaphor thường được sử dụng cho đến khi lớp biểu bì được tái tạo. Lớp kem mỡ thoa lên da cần có được thấm acid acetic pha loãng trong khoảng 15 phút. Sau đó, lau da khô bằng khăng mềm và thoa lại kem Aquaphor. Bệnh nhân không nên dùng da bóc vảy da bong tróc mà chỉ để chúng tự mất đi trong quá trình ngâm như trên. Đến khi lớp biểu bì đã được tái tạo, thay thế Aquaphor bằng lotion Cetaphil, acid acetic cũng được thay bằng sữa rửa mặt Cetaphil. Bệnh nhân cần sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF >= 30, hạn chế ánh nắng mặt trời tốt nhất có thể.
Biến chứng
Tương tự như phương pháp Laser tái tạo bề mặt, biến chứng của thay da hóa học tùy thuộc vào độ sâu khi điều trị. Thay da càng sâu, nguy cơ biến chứng càng cao. Nguyên nhân gây ra biến chứng đối với phương pháp thay da hóa học chủ yếu do sử dụng nồng độ không phù hợp và hạn sử dụng của dung dịch thay da.
Đỏ da kéo dài
Đỏ da có thể kéo dài từ 2-4 tuần đến 2-3 tháng. Quá trình làm lành vết thương diễn ra chậm làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, viêm da tiếp xúc. Bệnh nhân cần hạn chế tiếp xúc với ánh nắng. Hydrocortisone 2.5% đường thoa có thể áp dụng đối với trường hợp đỏ da kéo dài.
Mụn và mụn thịt
Việc sử dụng thuốc mỡ trong thời gian dài khiến da thường xuyên bít tắc, tạo điều kiện sinh mụn. Mụn thịt có thể được loại bỏ bằng cách trích với đầu kim 18G.
Nhiễm trùng
Mặc dù nhiều biện pháp dự phòng được áp dụng nhưng nguy cơ nhiễm trùng vẫn không được loại trừ hoàn toàn. Những vùng da đau rát, sưng đỏ lâu ngày không khỏi chính là dấu hiệu của tình trạng nhiễm trùng. Ciprofloxacin và Valacyclovir thường được sử dụng. fluconazole 100–200 mg trong vòng 7-10 ngày cho trường hợp nhiễm nấm.
Rối loạn sắc tố da
Ở nhóm da thuộc phân loại Fitpatrick cao thường gặp phải tình trạng tăng sắc tố sau viêm, đặc biệt khi bệnh nhân tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Hydrocortisone 1%, Hydroquinone 4%, và Retin A 0.05% ngày 2 lần trong vòng 1 tháng, tháng kế tiếp ngưng kem và cứ lập lại như thế đến khi thuyên giảm. Tình trạng giảm sắc tố ở những người nhóm Fitpatrick thấp chỉ xảy ra tạm thời. Tình trạng giảm sắc tố vĩnh viễn hiếm khi xảy ra.
Sẹo
Sẹo phì đại thường do nguyên nhân peel da quá sâu hoặc nồng độ dung dịch quá đậm đặc. Viêm da tiếp xúc, nhiễm trùng và tình trạng đỏ da kéo dài là những dấu hiệu sớm của sẹo phì đại mà bệnh nhân cần chú ý để cung cấp thông tin ngay cho bác sĩ. Corticoid đường thoa ngày 2 lần trong 2 tuần là liệu pháp điều trị khởi đầu. Bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng corticoid tiêm ngay vị trí sẹo hoặc sử dụng silicone gel để cho kết quả nhanh hơn.
Nhiễm độc Phenol
Thay da với phenol trên toàn khuôn mặt làm tăng nguy cơ ngộ độc toàn thân với các dấu hiệu: loạn nhịp tim, thần kinh trung ương kém nhạy cảm, hạ thuyết áp, suy gan, suy thận. Thay da diện rộng với phenol cần thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ. Cân nhắc việc truyền tĩnh mạch cho bệnh nhân để pha loãng nồng độ phenol và tăng khả năng đào thải.
