LÃO HÓA DA VÀ NÂNG CƠ BẰNG CHỈ (PHẦN I)  

 

Giống như bất kỳ cơ quan khác trên cơ thể, da của chúng ta đang xấu đi mỗi ngày về cả sinh lý lẫn cấu trúc. Lão hóa là một phần trong những quá trình sinh học tự nhiên của cơ thể con người.

Lão hóa da là một quá trình sinh hóa phức tạp, được đặc trưng bởi sự trao đổi chất, những thay đổi về cấu trúc và chức năng trong tế bào; cấu trúc của tất cả các lớp và các mô xung quanh, do sự cạn kiệt các nguồn sinh học của cơ thể.

Sự thoái hóa da mặt làm thay đổi ảnh hưởng tất cả các cấu trúc của nó, bao gồm: xương, cơ và lớp mỡ, các phức hợp hỗ trợ liên kết, lớp hạ bì và lớp biểu bì.

Có 2 loại lão hóa da: lão hóa da tự nhiên (lão hóa sinh học) và lão hóa da bệnh lý.

Có rất nhiều giả thuyết về quá trình lão hóa, tuy nhiên không có giả thuyết nào không  đưa ra một câu trả lời chính xác cho nguyên nhân của nó.

Một số giả thuyết có thể kể ra như:

1. “Khái niệm về một ngưỡng quan trọng của sự tích lũy cái “lỗi sai”” cho rằng lão hóa là một quá trình tích lũy sai sót trong kết quả của sự phân chia tế bào trong cơ thể.
2. “Thuyết về sự kìm hãm quá trình tăng sinh tế bào”, mỗi tế bào có thể tăng sinh trong một số lần giới hạn (thường đến 50 lần).
3. “Thuyết về sự chết theo chương trình” hay còn gọi là lập trình cho sự chết của tế bào. Các tế bào bị hư hỏng sẽ được đưa và chương trình chết.
4. “Thuyết về gốc tự do”. Các gốc tự do hoạt động (oxy hoạt động) phá hủy và làm chết các tế bào.
5. “Thuyết “elevatory” về lão hóa”: giải thích cơ chế của sự lão hóa do tăng sự nhạy cảm của vùng dưới đồi với các tín hiệu hằng định nội mô.

Hai loại lão hóa da: lão hóa da tự nhiên và lão hóa da do bệnh lý

Lão hóa da tự nhiên là một quá trình tất yếu, không thể đảo ngược và không thể tránh khỏi. Đa phần xác định trước về mặt di truyền. Trong suốt quá trình lão hóa của các cơ quan sau 40 năm hoạt động, thì sự ức chế của 1% gen xảy ra. Điều đó không thể ngăn chặn, nhưng ngày nay đã có biện pháp để làm trì hoãn nó. Bước vào giai đoạn lão hóa, mức độ hồi phục của tế bào trong cơ thể bị chậm lại. Điều này cũng xảy ra tương tự trên da. Da của chúng ta đang dần thay đổi cấu trúc và mất đi khả năng hoạt động như trước, một số hậu quả có thể kể ra như sự suy giảm số lượng số lớp tế bào của lớp biểu bì, sự xấu đi của lớp keratinocyte, gia tăng kích thước của tế bào sừng, thay đổi tỷ số của ceramides (một loại chất béo không chứa glycerol) hoặc các chất béo cao phân tử khác với chức năng làm các màng ngăn, và bao gồm cả việc lưu giữ nước trong da. Độ phẳng của lớp màng đáy được bộc lộ. Các tế bào fibroblast giảm sản xuất các protein collagen và elastin trong lớp hạ bì. Độ căng và độ đàn hồi của da bị suy giảm lượng mô liên kết – thành phần có vai trò kiểm soát sự giữ nước trong da (glycosaminoglycans, chondroiting sulfates,…). Cả hệ vi tuần hoàn và hoạt động thần kinh của da đều xấu đi. Dãn nở các lỗ chân lông cũng là một dấu hiệu của lão hóa. Ở một mức độ kích cỡ nhất định, kích cỡ lỗ chân lông được qui định bởi yếu tố di truyền. Tuy nhiên, khi chúng ta già lỗ chân lông thường tăng kích thước. Chúng trông lớn hơn, do sự tích tụ các tế bào chết xung quanh lỗ chân lông. Hơn nữa, các collagen bị phá vỡ, và sự sản xuất collagen cũng giảm đi trong quá trình lão hóa. Những cấu trúc hỗ trợ xung quanh tế bào cũng bị phá vỡ, và vị vậy các tế bào xuất hiện trông dài hơn.

Các đốm đồi mồi cũng là dấu hiệu của lão hóa da. Bình thường, sắc tố bảo vệ da trước tác hại của các tia cực tím. Với quá trình lão hóa, hoạt động của các hắc tố bào và sự tổng hợp melanin bị giảm, vì thế làm cho da dễ bị tổn thương hơn. Dần dần các hắc sắc tố hình thành từng nhóm tạo nên những cụm sẫm màu khu trú trên da, kết quả là xuất hiện các đốm nám, đốm đồi mồi.

Các đốm đồi xuất hiện do một số lý do.

Trước tiên, là sự mất cân bằng nội tiết tố, bắt đầu với sự lão hóa và dẫn đến giảm số lượng hắc tố bào cùng với sản xuất melanin. Thứ hai, các hắc tố bào sản xuất sắc tố da quá mức khi tiếp xúc với bức xạ UV – tác nhân có thể thâm nhập qua da và phá hỏng ADN của các hắc tố bào kích thích sản xuất sắc tố. Thứ ba, sự phục hồi và làm lành tế bào sau tổn thương chậm hơn, da trở nên mỏng hơn và nhạy cảm khi tiếp xúc với môi trường. Điều này có thể làm hư hỏng các hắc tố bào và dẫn tới sắc tố bất thường. Chăm sóc da không đúng cách có thể gây ra kích ứng, ngoài ra còn kích thích sự sản sinh hắc tố melanin. Trong lớp trung bì và các mô liên kết dưới da của lớp hạ bì, lớp cân nông và cân sâu, và những phức hợp liên kết khác sẽ bị thoái hóa cùng với tuổi tác hoặc do tăng giảm cân thất thường. Điều này hình thành những túi da thừa và các tùy mỡ làm tăng nguy cơ bị sa cơ. Nếu cấu trúc mô liên kết được hình thành tốt và số lượng các mô mỡ ít, thì các dấu hiệu của sự sa cơ xuất hiện muộn hơn.

Nguyên nhân của sự sa cơ, một mặt là do tác động của trọng lực, một mặt do sự suy yếu của cấu trúc mô liên kết. Trọng lực thì không thể loại bỏ. Nhưng chúng ta có thể cố gắng loại bỏ các nguyên nhân gây ra sự suy yếu của các mô liên kết.

Những nguyên nhân trên có cả bẩm sinh và mắc phải. Nguyên nhân bẩm sinh bao gồm các chứng loạn sản mô liên kết khác nhau, là kết quả từ sự tổng hợp collagen bị lỗi và/ hoặc do cấu trúc giải phẫu khác nhau của từng người. Một số người có lớp mô liên kết phát triển hơn, về số lượng và độ dày, thì sự sa cơ do trọng lực sẽ xuất hiện muộn hơn. Trong khi một số người khác do yếu tố di truyền, có số lớp mô liên kết ít hơn và/ hoặc mỏng hơn, nên các dấu hiệu sa cơ đến sớm hơn.

Các nguyên nhân mắc phải của yếu mô liên kết bao gồm sự phì đại của các mô mỡ và các tác động bất lợi do điều trị. Các mô liên kết bị kéo và căng bởi các thùy mỡ phát triển quá mức, kết quả dẫn đến sự chảy xệ.

Thông thường, những thay đổi liên quan đến quá trình lão hóa tự nhiên là kết quả từ những thay đổi dần dần trong sự cân bằng hormon và các hóa chất trung gian được sản xuất bởi các tuyến và các cơ quan trong cơ thể. Lý thuyết gốc tự do của lão hóa da đã chứng minh vai trò quan trọng của các gốc tự do (các phân tử không ổn định) trong sự gây hại cho các protein, lipid và DNA của tế bào, vì thế ức chế sự hoạt các gốc tự do sẽ vận hành và duy trì tính toàn vẹn của cấu trúc tế bào. Chất oxy hóa là những phân tử có khả năng trung hòa các gốc tự do trong da, số lượng của chúng sẽ qui định mức độ thiệt hại. Thiếu hụt chất chống oxy hóa sẽ làm tăng tốc độ quá trình lão hóa.

Lão hóa sớm là do yếu tố chủ quan. Trong số đó là do lối sống, chế độ dinh dưỡng, các yếu tố từ môi trường, bức xạ tia cực tím, và một số bệnh lý. Lão hóa sớm có thể được dự đoán là một bệnh bằng cách phương pháp xét nghiệm di truyền. Nó có thể được điều trị bằng các phương tiện kỹ thuật y học hiện đại cùng với sự điều chỉnh thích hợp về dinh dưỡng và lối sống.

Nguyên nhân gây ra lão hóa sớm của da, đến 90 phần trăm là do tiếp xúc kéo dài dưới ánh nắng, vì vậy còn được gọi là lão hóa do ánh nắng mặt trời. Lão hóa da do ánh nắng mặt trời phá hủy collagen, elastin, hắc tố bào và các hàng rào ngăn cản sự mất nước, vì vậy dẫn đến sự xuất hiện sớm các nếp nhăn, sự chảy xệ và khô da. Mặc dù thực tế hệ sinh thái bên ngoài đang bị ô nhiễm nặng và khó mà cải thiện, nhưng những thiệt hại, tổn thương do các tia UV có thể được kiểm soát. Nguyên nhân khác gây ra lão hóa da bệnh lý, là điều kiện thời tiết xấu. Không khí khô, gió và lạnh làm giảm độ ẩm của da dẫn đến da bị khô và nứt. Khói thuốc lá làm tăng số lượng các gốc tự do và có thể làm sản sinh collagen và elastin. Hút thuốc lá cũng là giảm đáng kể lượng oxy trong tế bào da. Dù vậy, điều này có thể được kiểm soát.

Ngoài ra các hoạt động trên gương mặt, như khi người ta nheo mắt, chau mày ngày này qua tháng nọ sẽ dẫn đến sự lão hóa da cơ học. Những cử chỉ trên khuôn mặt dần sẽ trở thành các nếp nhăn và điều này gần như không thể tránh khỏi, vì vậy mà vào độ tuổi 18-20, có thể các nếp nhăn đã xuất hiện rồi. Điều này đặc biệt thể hiện rõ ở những người tích cực thể hiện cảm xúc, với tất cả biểu cảm được “viết” trên khuôn mặt của họ.

Dấu hiện biểu hiện bên ngoài của sự lão hóa tùy thuộc vào từng cá thể. Để có một giải pháp thích hợp để điều chỉnh sự lão hóa, 6 hình thái lão hóa đã được xác định:

“Gương mặt mệt mỏi”: xảy ra ở giai đoạn đầu của sự lão hóa, đặc trưng bởi sự giảm độ căng, bọng mắt, gương mặt đơ, chủ yếu là do sự không đúng của dòng bạch huyết. Trong loại hình thái này, có sự thay đổi của cơ mặt. Các nếp nhăn ở vùng mũi, khóe và đuôi mắt, quanh môi, tạo ấn tượng về sự mệt mỏi.

“Gương mặt nhăn nhúm”: đặc trưng chủ yếu bởi sự thoái hóa và loạn dưỡng của lớp biểu bì và trung bì. Da bị giảm độ căng bóng, giảm độ đàn hồi, và mất độ ẩm.

Kiểu biến dạng hay “gương mặt biến dạng” là biểu hiện đặc trưng của tình trạng giảm khả năng đàn hồi của da, giảm trương lực cơ mặt, quá trình thoát bạch huyết bị suy yếu cũng như tình trạng ứ tĩnh mạch.

Những thay đổi ở trương lực cơ mặt được biểu hiện ở sự tăng trương lực của các cơ chính yếu nằm ở 1/3 lớp bên trên và 1/3 lớp dưới da và sự giảm trương lực cơ ở một phần giữa khuôn mặt. Đối với tình trạng tăng trương lực thì là các cơ: cơ cằm, cơ mũi trên (gần mắt), cơ trán, cơ gần mép môi và một số cơ khác; đối với tình trạng giảm trương lực thì là các cơ vùng má,, cơ mi mắt, cơ cười, cơ mút, v.v… dẫn đến sự thay đổi về cấu trúc da ở mặt và cổ: mờ đi các đường nét của gương mặt, chùn các mi mắt trên và dưới, cằm đôi, hình thành các nếp gấp và nếp nhăn sâu (nếp gấp nasolabial, các nếp gấp ở cổ và cằm, nếp nhăn từ vùng mép môi xuống cằm, v.v…). Kiểu lão hóa này đặc trưng ở những người có sự phát triển mạnh các mô mỡ dưới da. Sự giảm trương lực cơ và biểu hiện di chuyển của các mô mỡ về vùng má khiến cho đôi má bị chùn xuống, tình trạng này thường được gọi là thoát vị mi mắt dưới, tức là tích tụ mỡ ở vùng má.

Kiểu lão hóa kết hợp được nhận định là sự kết hợp các biểu hiện của 3 kiểu lão hóa đầu tiên.

“Gương mặt căng thẳng”: đặc trưng bởi sự giảm các mô mỡ dưới da. Những người thuộc hình thái lão hóa này có các cơ mặt phát triển và lớp mỡ dưới da không phát triển. Hình thái lão hóa này gặp nhiều ở khu vực Trung Á và khu vực phía Đông. Sự lão hóa thể hiện rõ rệt qua các nết nhăn ở khóe miệng, trên trán, nếp gấp mũi má hằn sâu và sự chảy xệ đường viền khuôn mặt.

“Hình thái kết hợp”: là giai đoạn muộn của lão hóa, đặc trưng bởi sự teo sâu, thoái hóa mô mềm, dẫn đến sự thay đổi đáng kể hình dạng khuôn mặt và cổ. Khuôn mặt và cổ giảm khối lượng, má và thái dương chùn xuống, miệng và mắt lõm sâu; cằm, mũi, gò má, vòm chân mày nhô lên rõ, và nửa khuôn mặt phía dưới bị teo lại (do teo cơ, xương hàm dưới), mũi và tai tăng kích thước.

Các phương pháp cải thiện tình trạng lão hóa da

Bệnh tật là kết quả của quá trình lão hóa sớm (Pop Alexander). Lão hóa là một căn bệnh và cần được chữa trị. Nikolai Semaskho đã nói rằng việc ngừa bệnh dễ dàng hơn chữa bệnh, điều này đúng đối với sự lão hóa làn da.

Việc chẩn đoán sớm các nguy cơ liên quan đến lão hóa da là một cách tiếp cận tương đối mới mẻ của ngành y học thẩm mỹ. Trong vài năm qua nền y học thẩm mỹ đã phát triển và tích lũy được nhiều  công nghệ, kỹ thuật có khả năng giải quyết hiệu quả các vấn đề nếp nhăn, mỏng da, tăng sắc tố da và nếp nhăn động cho các đối tượng trẻ tuổi.

Dân số trên 60 tuổi hiện nay đang không ngừng gia tăng và hầu hết trong số họ đều duy trì được sức khỏe tổng thể và các hoạt động thể chất. Đối với những đối tượng này, có rất nhiều lựa chọn về quy tình chăm sóc da, các loại mỹ phẩm cũng như thuốc được chỉ định để cải thiện các vấn đề trên da, tuy nhiên kết quả chống lão hóa không thực sự rõ ràng.

Các phương pháp xâm lấn nhẹ có những giới hạn nhất định, chúng không thể giải quyết được các nếp nhăn sâu, sự chùn xuống của các mô mềm, tình trạng teo hay phì đại mô mỡ, teo hay phì đại cơ và xương. Công việc nghiên cứu vẫn còn đang tiếp diễn.

Chúng tôi nghiên cứu nhiều hơn về cơ chế của quá trình lão hóa làn da và có thể cung cấp các tài liệu cũng như các quy trình mới để cải thiện các tình trạng lão hóa theo tuổi tác trên làn da.

Bảng 1. Các phương pháp cải thiện tình trạng lão hóa da

	Triệu chứng lâm sàng	Kỹ thuật trẻ hóa da
Biểu bì	Nếp nhăn, sắc tố,  bít tắt lỗ chân lông (atony of pores)	Thay da sinh học với AHA, TCA, Retinol, Cà da mặt, Vi kim, Laser, IPL
Hạ bì	Nếp, rãnh nhăn, sắc tố	Thay da sinh học, Lăn kim, Tiêm ẩm da mặt, Tái tạo da với HA, CA, Sóng siêu âm, Laser Fractional, RF
Lớp dưới da	Phì đại hoặc teo mô mỡ, giảm sút mỡ dưới da	Nâng cơ bằng chỉ, Liệu pháp Intralipo, Ghép mỡ, CA, HA
Cơ	Nếp nhăn động, phì đại hoặc teo cơ	Vi dòng, Liệu pháp Botox, Myostimulation

Chúng ta biết rằng cần thiết phải cải thiện cấu trúc của lớp hạ bì, lớp dưới da và các mô cơ. Thành phần chủ yếu của các lớp này là các mô liên kết bao gồm collagen và elastin và việc khôi phục số lượng cũng như chất lượng chúng là rất quan trọng. Làn da của bệnh nhân có thể trông trẻ ra 10-15 tuổi nếu thực hiện hiệu quả các liệu pháp.

Kích thích sản sinh collagen

Có nhiều cách thức để kích thích sự tổng hợp collagen mới. Sự kích thích này có thể diễn ra theo hai hình thức: sinh lý và bệnh lý.

Kích thích theo con đường sinh lý:

Trước tiên là cung cấp đầy đủ vitamin C, một yếu tố cần thiết trong quá trình tổng hợp collagen và đã cho thấy khả năng thúc đẩy quá trình này một cách rõ ràng. Nghiên cứu của Mourad vào năm 1981 đã chứng minh rằng hiệu quả kéo dài trong việc liên kết tế bào của vitamin C giúp cho việc kích thích sản sinh collagen tăng gấp 8 lần. Thứ hai, ta có thể thay da nhẹ với các AHA và PHA nhằm phá vỡ liên kết giữa các tế bào sừng đồng thời loại bỏ các tế bào da chết nằm ở lớp biểu bì. Việc tẩy da chết thường xuyên giúp kích thích quá trình thay mới tế bào da ở phần đáy của lớp biểu bì, thay đổi pH của da và cải thiện hoạt động tổng hợp các nguyên bào sợi.

Tiếp theo, ta có thể thúc đẩy tổng hợp collagen bằng các peptide. Một cách tổng quát, các nguyên bào sợi kích thích việc sản sinh collagen bằng việc sử dụng các phân tử tín hiệu đặc biệt của các peptide (yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi), chúng được liên kết với các thụ thể trên màng của nguyên bào sợi. Các phân tử tín hiệu này có thể được sử dụng nơi chúng tồn tại để tăng cường sự tổng hợp collagen.

Ngoài ra, các bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp thay da, lăn kim, laser CO₂ và các phương pháp xâm lấn tối thiểu khác để hoạt hóa quá trình tổng hợp sinh lý của collagen. Những phương pháp này kích hoạt sự tổng hợp procollagen (từ 2.4 – 7.5 lần) và metalloproteases (MMP-1). Các kỹ thuật khác như laser KTP (532nm), Q-switched Nd-YAG laser (1064nm), RF cường độ thấp hay retinol pilling làm giảm sự tổng hợp metalloproteases (MMP-1) và kích thích sản sinh procollagen (32). Các phương pháp y khoa thẩm mỹ như  kỹ thuật tái tạo với filler hay dùng các sóng siêu âm và RF giúp cải thiện nhẹ sự tổng hợp collagen. Bởi vì sự sản sinh collagen trưởng thành tối đa là 1.5%, lượng nhỏ này chỉ được sử dụng để phòng ngừa lão hóa và không đủ để cải thiện các dấu hiệu lão hóa. Tuy nhiên, theo như báo cáo bên trên, các phương pháp này mang lại tác động kích thích sản sinh các collagen mới theo con đường sinh lý và được tạo ra để cải thiện các dấu hiệu lão hóa sớm.

Chúng ta phải kích thích sự tổng hợp collagen theo cả con đường bệnh lý bằng các tổn thương vi kênh tại chỗ và bỏng. Theo đó ta kích hoạt quá trình xơ hóa bệnh lý một cách nhanh chóng và đẳng hướng từ đó làm thay đổi mật độ và sức kéo căng của các mô liên kết. Một cơ chế quan trọng của sự kích thích collagen theo con đường bệnh lý là sự hình thành và tập trung của các sợi nguyên bào mới về vùng tổn thương, điều thường thấy trong quá trình làm lành các vết thương. Trong các điều kiện này, có một sự hồi phục nhanh chóng của các collagen tổn thương nhưng trước hết chúng ta cần phá hủy chúng, sau đó tổng hợp lại và thay thế.

Toàn bộ khuôn mặt phải được cân chỉnh theo cả chiều dọc và chiều sâu để đảm bảo duy trì được tỷ lệ gương mặt ban đầu. Do đó chúng tôi vẫn đang trong quá trình nghiên cứu không ngừng theo nhiều hướng khác nhau để cải thiện các tình trạng giảm sút mô nặng và cho đến bây giờ, phương pháp chủ yếu cho các trường hợp này vẫn là phẫu thuật nâng cơ.

Chúng ta phải tìm ra giải pháp thích hợp để giải quyết vấn đề: làm thế nào để tăng cường các dải mô liên kết. Theo quan điểm của chúng tôi, điều này có thể đạt được bằng cách làm mạnh, bền vững hơn các cấu trúc trên mặt và/hoặc tạo ra các cấu trúc mới đáp ứng với cấu trúc tự nhiên vốn có của khuôn mặt.